Nothing

بحران آب

•  عمق فاجعه
• علت ها
• راهکار ها

بحران آب و راههای مد یریت بحران

آب مایه حیات و عامل و محرک اصلی فعالیتهای کشاورزی به شمار می رود و 70 درصد آب مصرفی جهان به آبیاری اختصاص می یابد بسیاری از کشورها بخصوص کشورهایی که در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند برای تولید محصولات کشاورزی به آب نیاز دارند و بیش از 90 درصد تولیدات زراعی و باغی کشور ما نیز حاصل کشت آبی است و در واقع آب محور توسعه کشاورزی است منابع آب تجدیدشونده کشور 130 میلیارد مترمکعب است و از 5/89 میلیارد مترمکعب آب استحصال شده در کشور 83 میلیارد آن در بخش کشاورزی مصرف می گردد (5/93 درصد) و علی رغم محدودیت شدید منابع آب بهره وری و کارآیی استفاده ازاین منابع بسیار پایین است.. بخش کشاورزی درآینده باید ضمن مصرف آب کمتر تولید بیشتری را عرضه نماید.

جمعیت ایران در سال 1300 کمتر از 10 میلیون نفر بوده که امروز به بیش از 70 میلیون نفر افزایش یافته(1385) و هفدهمین کشور پرجمعیت دنیاست و پیش بینی می گردد در سال 2050 جزو ده کشور پرجمعیت جهان به شماراید.

میزان سرانه آب تجدیدپذیر در سال 1300  حدود 13000 مترمکعب بوده که درحال حاضر میزان سرانه آب در کشور به حدود 1900 مترمکعب تقلیل یافته و درآینده به مراتب وضع بدتر خواهد شد.

براساس شاخصهای موجود بین المللی برای سنجش میزان بحران آب در کشورهای مختلف (شاخص
فالکن مارک،شاخص سازمان ملل و شاخص مؤسسه بین المللی مدیریت آب)معتبرترین شاخصها می باشند.

1-براساس شاخص فالکن مارک: که بحران آب را براساس مقدار سرانه منابع آب تجدیذپذیر در کشور تعریف کرده است و میزان سرآنه آب 1700 مترمکعب در سال را به عنوان شاخص کمبود معرفی کرده است.باتوجه که درحال حاضرسرانه آب تجدیدپذیر ایران حدود 1900 مترمکعب می باشد ایران در آستانه تنش آبی قراردارد.

2-شاخص سازمان ملل:بنیاد کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل میزان درصد برداشت از منابع آب تجدیذپذیر در هرکشور را به عنوان شاخص اندازه گیری بحران آب معرفی کرده است براساس شاخص مذکور هرگاه میزان برداشت آب یک کشور بیشتر از 40 درصد کل منابع آب تجدیدپذیر آن باشد این کشور با بحران شدید آب مواجه می باشد و اگر این مقدار درحد فاصل 20-40 درصد باشد بحران در وضعیت متوسط و چنانچه این شاخص بین 10-20 درصد باشد بحران درحد متعادل و کمتر از 10 درصد بدون بحران تلقی میگردد  باتوجه به اینکه در ایران هم اکنون 69 درصد کل آب تجدیدپذیر کشور مورداستفاده قرارمی گیرد ایران در وضعیت بحران شدید آبی قراردارد.

3-شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب:مؤسسه مذکور دو عامل درصد برداشت کنونی نسبت به کل منابع آب سالانه  و درصد میزان برداشت آب در آینده نسبت به برداشت آب درحال حاضر را همزمان مورد استفاده قرارمی دهد که براساس این شاخص ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد ایران تا سال 2025 باید بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار باتوجه به منابع و امکانات موجود غیرممکن به نظر می رسد.

استان خراسان رضوی با داشتن 3/8 میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدشونده و با جمعیت بیش از 5/5 میلیون نفر میزان سرانه آب تجدیدشونده آن حدود 1500 مترمکعب می باشد که 21 درصد کمتر از سرانه آب کشور می باشد بنابرایـن وضعیت در استان خراسان رضوی به مراتب بحرانی تر از سایر نقاط می باشد.

راههای کنترل بحران:

بخش کشاورزی استان با این واقعیت روبروست که درآینده بایستی ضمن مصرف آب کمتر تولید بیشتری را عرضه نماید لذا با مدیریت صحیح منابع آب و بااستفاده از دانش و فناوریهای نوین باید درجهت ارتقاء بهره وری از منابع آب،افزایش کارایی مصرف آب ،افزایش راندمان آبیاری و افزایش عملکرد در واحد سطح گامهای اساسی را برداشت.

راندمان آبیاری در کشور طبق گزارشات FAO در سال 2000  32 درصد بوده و طبق گزارشات معاونت امور زیربنایی در سال 83 حدود 40 درصد بوده است درحالیکه در اکثر کشورهایی که ازنظر اقلیمی،اجتماعی و اقتصادی مشابه ایران می باشند راندمان آبیاری به مراتب بالاتر از کشور ما می باشد به طوریکه راندمان آبیاری براساس گزارش فائو در سال 2000 در لیبی 60 درصد،هند 54 درصد،مصر 53 درصد،سوریه 45 درصد،پاکستان 44 درصد،عربستان 43 درصد،ترکیه 40 درصد،چین 36 درصد،ایران 32 درصد بوده است.

-کارآیی مصرف آب از دیدگاه زراعی:کارایی مصرف اب، مقدار ماده خشکی که توسط گیاه به ازاء هر مترمکعب آب حاصل می گردد تعریف شده است مقدار ماده خشک تولیدشده به ازاء هر مترمکعب اب مصرفی در کشور ما در مقایسه با سایر کشورها بسیار پایین می باشد در دو استان اصفهان و گلستان که مطالعاتی دراین زمینه انجام شده در دشت برخوار اصفهان متوسط تولید ماده خشک به ازاء هر مترمکعب آب از 132 گرم تا 3832 گرم بر مترمکعب متغیر می باشد که کمترین آن مربوط به تنباکو و بیشترین آن مربوط به ذرت علوفه ای می باشد و متوسط کارآیی مصرف آب محصولات زراعی 800 گرم می باشد محصولاتی مانند ذرت علوفه ای،ذرت دانه ای،سیب زمینی،پیاز،یونجه و جو کارآیی مصرف آب بالاتری داشته اند.

در دشت گرکان و گنبد نیز کارآیی مصرف آب از135 تا 1838گرم متغیر بوده که کمترین آن مربوط به ماش  و بیشترین آن مربوط به لوبیا می باشد و محصولاتی مانند گندم و جو،ذرت دانه ای،ذرت علوفع ای،سیب زمینی کارآیی مصرف آب بیشتری داشته اند و متوسط کارآیی مصرف آب محصولات زراعی دشت مذکور 641 گرم بر مترمکعب می باشد.

راهکارهای پیشنهادی برای افزایش کارآیی مصرف آب:

الف-بهینه سازی روشهای آبیاری و  افزایش کارآیی مصرف آب در اراضی زراعی ازطریق

1. اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی
2. انتخاب ارقام پرمحصول و با کارآیی مصرف آب بالا و ترویج کشت آنها
3. اصلاح ژنتیکی گیاهان بااستفاده از تکنیکهای جدید (بیوتکنولوژی) و تولید ارقام با کارآیی مصرف آب بالا
4. تحقیقات روی ارقام مقاوم به شوری و خشکی و دستیابی به آن
5. بررسی و تحقیق درباره آرایش کاشت گیاهان زراعی مختلف         
6. استفاده و ترویج مدیریت تلفیقی آب آبیاری و کودهای شیمیلیی
7. کاشت زود گیاهان به منظور فرار از خشکی و تنش
8. گسترش کشت ارقام با طول دوره رشد کوتاه و رشد اولیه سریع
9. بررسی درمورد تعیین ابعاد مناسب مزرعه به منظور بهبود راندمان آبیاری
10. بررسی و تحقیق درمورد تراکم بوته مطلوب در هکتار
11. افزایش راندمان آبیاری و یکپارچه سازی اراضی  

ب-اصلاح ساختار آبیاری سنتی در مزارع و باغات:

1. تسریع در اجرای طرحهای یکپارچه سازی
2. ترویج استفاده از روشهای مناسب آبیاری
3. استفاده از آب برگشتی فاروها و نوارها
4. گسترش آموزش روشهای مدرن و کارآمد آبیاری سطحی ازقبیل آبیاری کابلی و موجی 
5. استفاده از سیستمهای آْبیاری زیرزمینی و روشهای آبیاری زیرسطحی با حذف تبخیر از خاک

ج-کاهش تبخیر ازسطح مزرعه:

1. ترویج و گسترش استفاده از مالچ طبیعی و مصنوعی
2. استفاده از روشهای بهزراعی درجهت کاهش تبخیر و تعرق و ترویج آن
3. کاهش تبخیر مستقیم در زمان آبیاری و اجتناب از آبیاری در اواسط روز

د-استفاده از روشهای مناسب  مدیریت آبیاری به منظور کاهش تلفات آب:

1. تحقیق و بررسی و ترویج کشت نشایی
2. ترویج و توسعه استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار در آبیاریهای اولیه
3. انجام اقدامات فنی نظیر کشت بذور جوانه دار شده و با کشت بذور غنی شده که سریع رشد نمایند

ه-انجام کم آبیاری به منظور افزایش کارآیی مصرف آب:

 کم آبیاری مصرف عامدانه و عالمانه کمتر آب به منظور افزایش تولید است که در آن باید به نکات زیر توجه نمود 

1. انتخاب گیاه مناسب برای کم آبیاری (گیاهانی که دارای دوره رشد کوتاه راندمان مصرف آب بالا و مقاوم به خشکی هستند)
2. خاک مناسب برای کم آبیاری (خاکهای دارای ظرفیت نگهداری بالا)
3. کیفیت آب آبیاری (کیفیت آب باید خوب باشد)
4. عملیات زراعی (باید از روی منحنی تابع تولید،درآمد و هزینه تعیین گردد)
5. زمان آبیاری (باتوجه به رفتار گیاه که حداقل تأثیرات منفی را بر رشد آن داشته باشد)
6. روشهای اعمال کم آبیاری (بستگی به کیفیت آب و خاک دارد)
7. مصرف کود (به ویژه کودهای پتاسیم و روی نقش مهمی در تنظیم روزنه ها و کاهش تعرق گیاه دارند)        

منابع وماخذ:  

1-آمار نامه کشاورزی 1384 دفتر آمار وفناوری اطلاعات،وزارت جهاد کشاورزی    

2-سالنامه اماری کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی،1386    

3-برآورد کارایی مصرف آب محصولات زراعی دردشت برخوار اصفهان ودشت گرگان وگنبد،موسسه پژوهشهای برنامه ریزی واقتصاد کشاورزی